Küllerinden Doğan Saraylar : FERİYE SARAYLARI
- KIVANÇ ERGÖNÜL
- 30 May 2024
- 6 dakikada okunur
Feriye Sarayı bugün İstanbul Beşiktaş ile Ortaköy arasında bulunan sarayların eski adı. Üç bölümden oluşan bu saraylarda padişahın uygun gördüğü hanedan mensupları ile kışlık dairesi bulunmayan kişiler otururdu.Bu saraylar günümüzde Beşiktaş Anadolu Lisesi, Galatasaray Üniversitesi, Kabataş Erkek Lisesi ve Gaziosmanpaşa Ortaokulu tarafından eğitim amacıyla kullanılmaktadır. Bugünkü Feriye Tesislerinin bulunduğu yerde de, bu sarayların güvenliğini sağlamak üzere Feriye Karakolu ve “Zaptiye Koğuşları” vardı. İstanbul Boğazı kıyılarında Osmanlı Hanedanı için yaptırılan ilk saray 1856 yılında kullanıma açılan Dolmabahçe Sarayı idi. Daha sonra 1872 yılında Çırağan Sarayı yaptırıldı. Ancak bu iki saray da Osmanlı ailesine yetmeyince Çırağan Sarayı’yla Ortaköy Camii arasındaki kıyı şeridinde ek binalar yaptırıldı.Balyan Ailesi’nin mimarları tarafından yapılan bu binalara ikincil binalar ya da yan binalar anlamında Feriye Sarayları adı verildi.Deniz tarafında üç ana bina, bir cariyeler koğuşu ve iki katlı küçük bir binadan oluşan yapılar topluluğunun arkasında, yol tarafında ek binalar yer almaktadır
Çırağan Sarayı ’nın bulunduğu bölgenin Sultan I. Ahmed’in padişahlığına (1603-17) kadar uzanan bir geçmişi var. O zamanlar Kazancıoğlu Bahçeleri’nin bir parçasıymış saray. Sonra III. Ahmed’in sadrazamı Damat İbrahim Paşa burada eşi Fatma Sultan için Ferahabad Sarayı’nı yaptırmış. Paşa’nın bu sarayda düzenlediği ve onu tarihte meşhur eden lale dönemi partilerinde sağlanan müthiş aydınlatma bu sarayın adının da kaynağı olmuş, saraya Farsça’da “ışık dolu” anlamına gelen “çerağ” kelimesinden türeyen Çırağan ismi verilmiş.
III. Ahmed’in 1730 senesinde tahttan indirilmesiyle kapanan sarayın kapılarını yabancı ülke elçilerini ağırlamak için I. Mahmud yeniden açmış. XVIII. yüzyıl sonlarına doğru ise sarayın yerine III. Selim’in kızkardeşi Beyhan Sultan için yeni bir yazlık saray yapılmış. Sultan II. Mahmud’un padişahlığı zamanında Ermeni mimar Garabet Balyan tarafından genişletilen ve kışın da kullanılabilir duruma gelen sarayın adı “Beyaz Saray” olarak anılmış. Saray Osmanlı Hanedanı için önemli roller oynamış; Sultan I. Abdülmecid, Sultan V. Murad, II. Abdülhamid ve V. Mehmed Reşad burada doğmuşlar. Daha ihtişamlı olan Dolmabahçe Sarayı tamamlanınca Abdülmecid’in boşalttığı Beyaz Saray, daha büyük bir saray yaptırılması amacıyla 1856 senesinde yıktırılmış.
Sultan Abdülaziz Balyan ailesini bu yeni saray üzerindeki çalışmaları tamamlamakla görevlendirip mimarları İspanya’daki Elhamra Sarayı ve diğer Mağribi mimariye sahip binaları incelemeye göndermiş. Amacı batılı bir tarzda olan eski sarayın yerine yapılacak olan sarayın daha doğulu bir üsluba sahip olmasıymış, ancak mimarların yaptıkları işe o kadar çok karışmış ki planı tam 20 kez değiştirmek zorunda kalmışlar. 1874 senesinde tamamlanan saraya taşınan Abdülaziz nemden şikayet edip Dolmabahçe’ye geri dönmüş. Ancak bazıları sultanın sarayda oturamamasını, saray yapılırken burada bulunan derviş tekkesinin yıkılmasının kendisine kötü şans getireceğine olan inancına bağlamışlar. 30 Mayıs 1876 Darbesi ile tahttan indirilen Abdülaziz 4 gün Topkapı Sarayında kaldıktan sonra, kaldığı yerden hoşnut kalmadığı için Feriye Sarayına nakledildi. Ancak Feriye Sarayına yerleştikten kısa bir süre sonra kendi yaptırmış olduğu bu sarayda hapis edilmiş iken 4 Haziran 1876 günü bilekleri kesilmiş olarak ölü bulundu Kimine göre intihar etmiş, kimine göre öldürülmüş. Tahta geçen yeğeni V. Murad’ın padişahlığı ise sadece 93 gün sürmüş, akıl hastalığından muzdarip olan V. Murad’ın devleti yönetemeyeceği kesinleşince yerine kardeşi II. Abdülhamid getirilmiş.
Murad’ın hapsedildiği Çırağan Sarayı ’nda, 1878 yılında “Çırağan Vakası” denen bir olay yaşanmış. Şehzade Camii’nde hocalık yapan Ali Suavi, bir asi gurubuna liderlik etmiş ve Murad’ı kurtarıp yeniden tahta geçirmek için başarısız bir hamlede bulunmuş. Ardından devrik sultan, daha güvenli olduğu düşünüldüğü için, Çırağan Sarayı ’na mermer bir köprü ile bağlanan Yıldız Parkı’ndaki Malta Köşkü’ne taşınmış. Murad 1905’te ölmüş. Çırağan Sarayı ’nın yıldızının yeniden parlaması ise 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanından sonra seçilen yeni parlamentoya ev sahipliği yapması sırasında yaşanmış. II. Meşrutiyetçiler, Sarayı meclis binası olarak kullanmışlar. 20 Ocak 1910 tarihinde yanarak kül olmuş bu yangınında gerisindeki sır perdesi aydınlatılamamıştı. Bina, içindeki pek çok paha biçilmez antika ve evrakla beraber beş saat gibi kısa bir zamanda yanmış.
Feriye Sarayı'nda Selanik Göçmenleri - Çırağan / 1922
3 Mart 1924 tarihinde Halifeliğin kaldırılmasına kadar Osmanlı hanedanının çeşitli üyeleri bu saraylarda yaşadı. Hanedan üyelerinin yurt dışı edilmeleri üzerine bir süre boş kalan sarayların eğitim kurumları tarafından kullanılmasına karar verildi. Daha sonraki yıllarda da kaderiyle baş başa bırakılmış. Kendi stadyumları yapılana kadar Beşiktaş futbol takımı için Şeref stadı geçici bir çalışma alanı olmuştu. Bugün otel olan bölümü Beşiktaş Şeref Stadı idi.
1915 Yakın Doğu Yardım Merkezi
Yüksek Denizcilik Okulu binası Feriye Saraylarını oluşturan diğer bir binadır.
1922 Yakın Doğu Yardım görevlileri yetimleri feriye sarayı rıhtımından tahliye ediyorlar. Taş mektebin yanındaki Sivri çatılı bina Yakın Doğu Yardım deposu.İzmir'in, 15 Mayıs 1919-9 Eylül 1922 tarihleri arasında Yunanlılar tarafından işgalinin ardından, 13 Eylül 1922'de başlayıp beş gün şehrin önemli bir kısmının (üçte ikisi) kül olmasıyla sonuçlanan yangın afeti sonrası.
1927 yılında binaların bir bölümüne Yüksek Denizcilik Okulu yerleşti. Kabataş Erkek Lisesi de 1928-1929 öğretim yılında Feriye Saraylarının diğer bir bölümüne taşındı. 1967 yılında Galatasaray Lisesi’ne kız öğrenci alınınca Feriye Saraylarının bir kısmı lisenin kız bölümü olarak kullanıldı. Yanan Galatasaray Üniversitesine ait bina.
Binaların Ortaköy Camiinin yakınındaki diğer bir bölümü ise bakımsızlıktan uzun yıllar boş kaldı.Günümüzde, Kabataş Erkek Lisesi halen 1928 yılından beri kullandığı binalarda öğretime devam etmektedir. Galatasaray Lisesinin kız bölümü olarak kullanılan binalar 1992 yılından bu yana Galatasaray Üniversitesi tarafından kullanılmaktadır.
1981 yılında Yüksek Denizcilik Okulunun Tuzla’ya taşınarak İstanbul Teknik Üniversitesinin Denizcilik Fakültesi haline gelmesi üzerine boşaltılan binalarda 1982 yılından itibaren Ziya Kalkavan Anadolu Deniz Meslek Lisesi hizmet vermeye başladı. Sarayların bakımsız bir halde uzun yıllar boş kalan diğer bir kısmı ise 1995 yılında Kabataş Eğitim Vakfı tarafından restore edildikten sonra Feriye Lokantası olarak hizmete açıldı.Saray, 1980’li yıllarda restore edilerek 1990’da açılan Kempinski Hotel zincirinin bir parçası oldu. Hotel 2007 yılında bir restorasyon daha geçirdi ve aralarında Pavarotti, Sting, Bill Clinton, Kofi Annan, JFK’in oğlu John F. Kennedy Jr. ve Oprah Winfrey’nin de bulunduğu çok sayıda ünlü konuğu ağırladı.
Atik Paşa Yalısı, Çırağan Sarayı’nın geniş bir alana dağılmış Fer’iye saraylarından biridir. Bitişiğindeki Beşiktaş Anadolu Lisesi , Harem Dairesi olarak kullanılırken, Atik Paşa Yalısının Ağalar Dairesi olarak kullanıldığı bilinmektedir.
Yalı, uzun seneler TEK tarafından kablo deposu olarak kullanılırken, özgün ahşap döşemeleri sökülerek, dış duvarların içine betonarme bir sistem oturtulmuştur. Seksenli yıllarda ise, Devlet Konukevi olarak düzenlenirken, bazı kolonlar kaldırılarak, çelik çerçeveler inşa edilmiş, çatı arası katı oluşturularak ilave odalar yerleştirilmiştir. Bahçeye yeni binalar eklenmiş; yalının cephesi prekast elemanlarla restore edilmiştir. Hazineye ait olan arazi, 49 yıllığına Atik Pasha Four Seasons Şirketine, 5 yıldızlı otel yapıp işletmek üzere kiralanmıştır.
Taş mektebin hemen karşısındaki sokaktan tepeye doğru yapacağınız kısa bir yürüyüşle ulaşacağınız Yahya Efendi (1495-1570) Türbesi, Sinan tarafından 1570’li yıllarda inşa edilen türbesi seferlerden sağ salim dönen denizcilerin şükranlarını sunmak için uğradıkları bir yer haline gelmiş. Aralarında Kanuni’nin kızlarından biri de olan hanedan üyelerinden bazıları buraya gömülmüş.
Çırağan Sarayı ’nın her iki tarafında da hanedanın diğer üyeleri için yapılan çok güzel saraylar çarpacak gözünüze. Bir zamanlar Osmanlı Hanedanı’ndan, padişahın uygun gördüklerinin oturduğu binalardan Beşiktaş’a en yakın olanı Four Seasons at the Bosphorus Hotel (Atik Paşa Sahil Sarayı), en uzak olanı ise Boğaz Köprüsü’nün hemen altındaki Hatice Sultan Yalısı. Sultan Abdülaziz 1874 senesinde şu an Kabataş Erkek Lisesi olarak kullanılan yalıda vefat etmiş. Galatasaray Üniversitesi sarayların en güzelinde çalışmalarını sürdürüyor.
Geçmişte sarayların güvenliğini, şu anda Feriye Lokantası olarak kullanılan XIX. yüzyıldan kalma, Feriye (Tabya) Karakolu sağlarmış.
1980’li yılların ilk yarısında bu tarihi okullar zincirinin yer aldığı kıyı şeridi Bakanlar Kurulu kararı ile turizm alanı olarak ilan edilmiş ve yatırımcılarla görüşülmeye başlanmıştı. Bu gelişme üzerine 109 Kabataş Erkek Lisesi mezunu, merhum Adnan Barlas öncülüğünde 1987 yılında Kabataş Erkek Lisesi Eğitim Vakfı adıyla bir vakıf kurdular. 7 Haziran 1987 günü yapılan ilk Genel Kurulda başkanlığa oy birliği ile merhum Feyyaz Tokar seçildi.
İlk olarak okul alanının turizm yatırımcısına tahsisini önleyen vakıf, okul bitişiğinde yer alan ve geçmişte Feriye Karakolu’nun ve “Zaptiye Koğuşları”nın bulunduğu 8,3 dönümlük Tekel’in depo olarak kullandığı arsayı almak için girişimler başlattı. Vakıf, 24.10.1989 tarihinde bu arazinin Milli Eğitim Bakanlığı tarafından vakıf adına tahsisini sağladı. Bu arsanın tahsis edilmesinde başta Kenan Evren olmak üzere merhum Adnan Kahveci ve Avni Akyol’un katkıları büyük olmuştur.
Bu arsa üzerine Kabataş Erkek Lisesi mezunu İstanbul Teknik Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Metin Sözen’in danışmanlığında, Prof. Dr. Mehmet Küçükdoğu ve Prof. Dr. Hasan Şener tarafından yapılan projelere göre inşaat başlamıştır. Bu arada vakıf başkanlığından ayrılan Feyyaz Tokar’ın yerine merhum Cahit Kocaömer seçildi. Yeni başkanın girişimleri ile tarihi yapıların asıllarına uygun olarak inşasına Sabancı Vakfı’nın katkıları sağlandı. İnşaat finansmanının yarısı merhum Sakıp Sabancı tarafından, yarısı ise Kabataş Eğitim Vakfı ile devlet tarafından karşılandı. Sabancı Vakfı’nın bu büyük katkısına bir şükran ifadesi olarak siteye “Kabataş Erkek Lisesi Eğitim Vakfı Sabancı Kültür Sitesi” adı verildi. Bu tesisin irtifak hakkı, 1996 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 49 yıllığına Kabataş Erkek Lisesi Eğitim Vakfına verildi.
Milli Eğitim Bakanı merhum Avni Akyol’un öncülüğünde 1991 yılında bir grup tarihi lisenin Eğitim Vakfı tarafından merhum Feyyaz Tokar başkanlığında kurulan Türk Eğitim Vakıfları Dayanışma Konseyi (TEVDAK), Kabataş Erkek Lisesi Eğitim Vakfı’nın Feriye Tesislerinde tahsis ettiği iki odalı bölümde faaliyetlerini yürütmektedir.
Dip not : “bilgi paylaştıkça güzel” felsefesine inananlardansanız, yazıları zenginleştireceğini düşündüğünüz detayları iletin. Yolunuz açık olsun, gezgin ruhunuz hiç yaşlanmasın!
Comments